W dniu 24 października br. dokonano odbioru końcowego zadania pn. "Remont murów miejskich w Kowalewie Pomorskim w ramach zadania: „Wykonanie prac konserwatorskich i restauratorskich przy murach miejskich w Kowalewie Pomorskim”. 

Największym i najbardziej wyeksponowanym fragmentem murów obronnych Kowalewa Pomorskiego jest mur przedzamcza południowego, znajdującego się wzdłuż ul. Fosa Jagiellońska, w pobliżu Placu Wolności. Zachowany fragment w kształcie litery "U" stanowi obecnie część ogrodzenia działki. Mur wykonany jest z kamieni polnych układanych warstwowo, łączonych zaprawą, przeplatanych miejscowo warstwami cegieł.

Mury wzniesione w XIII i wykończone w XIV wieku, opasywały miasto z każdej strony regularnym prostokątem, otoczone fosą mokrą (miejscami suchą), na narożach znajdowały się baszty, w zachowanej wieży widoczne zewnętrzne wyjścia na ganek i otwory strzelnicze.

Miejskie mury obronne są pozostałością dawnego układu przestrzennego fortyfikacji średniowiecznych. Mury miejskie wpisane są indywidualnie do rejestru zabytków - „mury miejskie, XIV, nr rej.: A/145/63 z dnia 18.10.1934r.”.

Remontowany fragment muru, który uległ katastrofie budowlanej, w historii jest określany jako Przedzamcze III. Miało ono rzut prostokąta i otaczał je mur, w którego południowo-zachodnim narożniku (remontowany narożnik) znajdowała się czworoboczna wieża, a w linii muru południowego – baszta wykuszowa. Na załączonej ilustracji1 stanowiącej próbę rekonstrukcji zamku przedstawiono obszar prowadzonych prac.

W ramach prowadzonych prac w pierwszej kolejności oczyszczono i uporządkowano teren po katastrofie budowlanej. Następnie usunięto zaprawy cementowe z powierzchni obiektu, oczyszczono mur z roślinności i zanieczyszczeń i przystąpiono do rekonstrukcji uszkodzonego lica muru dokonując jednocześnie stabilizacji pustek, spękań i szczelin. W trakcie prowadzonych prac dokonano również zdjęcia części nasypu ziemnego odkrywając jednocześnie pozostałości wieży. W tym miejscu również zostały wykonane prace konserwatorsko - restauratorskie oraz dodatkowo wzmocniono mur wykonując belkę żelbetową. Całość została zwieńczona korona murów pokrytą warstwą zabezpieczającą przed wchłanianiem wody. Podczas trwania prac zapewniony był również nadzór archeologiczny, w ramach którego zarejestrowano nieliczne zabytki ruchome, o wartości historycznej, a tym ułamki naczyń ceramicznych o metryce późnośredniowiecznej i nowożytnej oraz 6 fragmentarycznie zachowanych przedmiotów z żelaza.

Pomimo dużego stopnia degradacji dawnego założenia zamkowego jest on ważnym dokumentem historycznym. Tej wartości nie likwiduje niekompletność i zniszczenie fragmentu obiektu. Jest to pomnik historii, niezwykle ważny dla dziejów miasta, gminy, regionu, a także stanowiący wartość krajobrazową i historyczną. Ochrona pozostałości zamku powinna być podporządkowana zachowaniu jego historycznej już formy – trwałej ruiny. Powinna być prowadzona konsekwentnie w sferze substancji – zapobieganie dalszej destrukcji ruin oraz w sferze krajobrazowej – ochrona widoku i otoczenia.

Wykonawcą prac była firma ART – SERVICE Łukasz Lewalski ze Zbiczna, natomiast nadzór inwestorski w czasie trwania inwestycji pełnił Pan Krzysztof Przyborkiewicz. Prace prowadzone były pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, zakończone odbiorem bez uwag. Łączny koszt realizacji zadania wyniósł 331 725,65 zł.

Zachęcam do poznawania historii swojej małej ojczyzny. Istnieje wiele opracowań historycznych ukazujących dawne dzieje Kowalewa Pomorskiego. Również prowadzone w latach 2013 – 2016 przez zespół z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu badania archeologiczno-architektoniczne zweryfikowały i uzupełniły ustalenia badaczy w zakresie Zamku w Kowalewie Pomorskim. 

Biorąc pod uwagę stan zachowania istniejących zabytków na terenie Kowalewa Pomorskiego widzimy potrzebę i konieczność podejmowania działań w tym zakresie. Zostanie opracowana dokumentacja wraz z uzyskaniem wszelkich niezbędnych decyzji i pozwoleń na prowadzenie prac. Gmina Kowalewo Pomorskie, o ile będą takie możliwości, będzie się ubiegała o środki zewnętrzne na prowadzenie prac przy zabytkach.

Próba rekonstrukcji wyglądu zamku w Kowalewie Pomorskim, Wasik, B. (2023). Zamek w Kowalewie Pomorskim w XVII–XVIII wieku. Nowe spojrzenie w świetle opisów inwentarzowych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 71(3), 279–302. https://doi.org/10.23858/KHKM71.2023.3.002 

Monika Lewandowska

Wiadomość pochodzi ze strony https://www.kowalewopomorskie.pl/aktualnosci/remont-murow-miejskich-zakonczony.html